Η Μάνη στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821

/ Όλοι χάμου εκείτοντο όλοι / εις την τέταρτην αυγή »...

                                                                                   Δ. Σολωμός

Αυτές τις μέρες, είτε από φόβο  μήπως χαρακτηριστούμε “Εθνικιστές  Ελληναράδες”, είτε  επειδή είμαστε αδιάφοροι ακόμη  και για   την ιστορική μας διαδρομή, γινόμαστε  επιλήσμονες ορισμένων γεγονότων   του  1821. Γεγονότων καλών ή  και  κακών που  οδήγησαν σ’ αυτό που λέμε “απελευθέρωση”. Η μελέτη όμως του ιστορικού παρελθόντος, δεν είναι μόνο χρέος τιμής προς εκείνους που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν,  αλλά και αδήριτη ανάγκη για εμάς τους ίδιους, αν θέλομε να προφυλαχθούμε από  μελλοντικά επαναλαμβανόμενα ολισθήματα.

Στη διαδικασία προετοιμασίας του αγώνα,  και ιδιαίτερα στην τελική του φάση, κορυφαίο γεγονός  υπήρξε η άφιξη του  Θεόδωρου  Κολοκοτρώνη στη Σκαρδαμούλα,  σημερινή Καρδαμύλη της Μάνης – πατρογονικά χώματα και δικά μου, από τη μεριά της μικρασιάτισας μάνας μου.

Ο Κολοκοτρώνης, επικηρυγμένος από τους Τούρκους καταφεύγει στη  Μάνη και κρύβεται στο σπίτι  του φίλου του Παναγιώτη  Μούρτζινου  ή Τρουπάκη, στην Τσίμοβα, σημερινή Αρεόπολη*.  Ο Κολοκοτρώνης γεννήθηκε  στις 3 Απριλίου 1770, στο Ραμαβούνι  της Μεσηνίας. Ο “γέρος του Μοριά” ειχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία όταν ακόμη βρισκόταν στη Ζάκυνθο.  Στρατηγική ιδιοφυία,  με ιδιαίτερη   στρατιωτική κατάρτιση και μεγάλη δουλεμένη  πείρα σαν “κλέφτης” - απαραίτητη για τις όχι εκ του συστάδην μάχες. Ονομαστός και για τη  σωφροσύνη του, έμελλε να αναδειχθεί σαν η  κορυφαία ηγετική  φυσιογνωμία της εποχής του.

Τώρα, στα 51 του χρόνια,  στις  6 Ιανουαρίου 1821 έρχεται  στην Πελοπόννησο  κατόπιν εντολής τού μεμυημένου Φιλικού Υψηλάντη, με κύριο σκοπό τη συνένωση των  αντιμαχομένων μερίδων οπλαρχηγών μαχητών αλλά και προκρίτων, και τον καθορισμό της ημερομηνίας έναρξης του αγώνα: «Ώρα για να σηκώσομε  τα άρματα” όπως έλεγε.

«Τα νιάτα, καταγράφει ο Σπύρος Μελάς στον “Γέρο” του, είναι για τα όνειρα και τα αισθήματα, ο άντρας για τους αγώνες των ιδεών. Η πράξη θέλει την πείρα και την ψυχραιμία των μαλλιών που αρχίζουν να ασπρίζουν».

Χαρακτηριστικό είναι ότι πολύ πρίν πατήσει στη Μάνη,  οι Τούρκοι πληροφορημένοι για τον ερχομό του,  θορυβοποιούνται και ειδοποιούν τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, που ήταν και  διοικητικός Μπέης της  Μάνης να τον συλλάβει. Εκείνος- όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο Κολοκοτρώνης - με διάφορα προσχήματα αποφεύγει και τον καλύπτει.

Στη Σκαρδαμούλα στήνεται  το συνομωτικό κέντρο. Έρχονται και φεύγουν οι οπλαρχηγοί και  οι πρόκριτοι. Συνομιλούν τις νυχτερινές ώρες,  ενώ τη μέρα  παρουσιάζονται να γλεντούν αδιάφοροι. Προσπαθούν να παραπλανήσουν τους Τούρκους. “Βρήκαμε μόνο ένα γέρο που μαζί του παίζουν  τες αμάδες“  μεταφέρουν στην Πύλη, οι κατάσκοποι.

 Οι λαοί όμως δεν ξεσηκώνονται  μονάχοι, ούτε ακολουθούν όποιον λάχει.  Ακολουθούν τον μοναδικό. Αυτόν τον  “έτοιμο” αρχηγό  που τους δίνει κουράγιο.

Το Φθινόπωρο  του 1820, ο Φιλικός Παπαρρηγόπουλος, φέρνει στην Εφορία  των Φιλικών  Πελοποννήσου,  το μαντάτο της Αρχής:** «Να αρχίσετε τον αγώνα».  Στη  Βοστίτσα  - σημερινό Αίγιο - στις 26 - 29 Φεβρουαρίου του 1821, οι πρόκριτοι    συσκέπτονται. Παρόντες  οι  Φιλικοί Έφοροι Π. Πατρών Γερμανός, Μονεμβασίας Χρύσανθος,  Χριστιανουπόλεως Γερμανός, Ασημάκης Ζαΐμης, Σωτήριος Χαραλάμπης,  Θεοχαράκης Ρέντης, Ταμίες ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος και ο Παναγιώτης  Αρβάλης.  Εκεί και ο Παπαφλέσσας, Πατριαρχικός και  Φιλικός απεσταλμένος. Όπως τον περιγράφει  σκληρά ο Παπαρρηγόπουλος: «ο άλλοτε  αρχιμανδρίτης  Γρηγόριος Δικαίος και   ο κοινότερον ονομαζόμενος Παπαφλέσας,  ήτο άνήρ έχων όλα τα ελαττώματα  και όλα τα προτερήματα του  κρατίστου συνομώτου, το πλανάσθαι και  πλανάν, το τολμάν και θνήσκειν» και οι ομιλίες του ξεσήκωναν τα πλήθη, από επαναστατικό ενθουσιασμό:  μιλά  για μεγάλο Ξεσηκωμό, για πάρσιμο της Πόλης για δολοφονία του Σουλτάνου, για ενίσχυση  του αγώνα από  τις μεγάλες δυνάμεις. Οι  πρόκριτοι και μεταξύ αυτών και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, που έθεσε και ερωτήματα για συζήτηση, είναι   διστακτικοί. Επιζητούν και την απάντηση «στο ποιός  θα έχει το πάνω χέρι μετά την απελευθέρωση». Οι πρόκριτοι, οι μαχητές ή ο λαός; ζητούν πίστωση χρόνου. Αποφασίζουν  όμως να κηρυχθεί η έναρξη της επανάστασης την 25η  Μαρτίου ή αργότερα, την 23η  Απριλίου ή την 21η  Μαΐου. Και βάζουν το χέρι στη δική τους τσέπη  και αρχίζουν να συνεισφέρουν για τον υπέρτατο αγώνα.  Εισπράξεις ανέλαβε να κάνει σε ολόκληρη την Πελοπόννησο ο εταίρος Ιερόθεος Μεγασπηλαιώτης. Για την ακριβή όμως  μέρα της έναρξης βάζουν όρους,  και  η ανάλυσή τους,  δεν είναι του παρόντος. Ευτυχώς  εδώ  οι όροι   επισκιάζονται από τη φλογερή θέρμη του Παπαφλέσσα, που ξέρει να πείθει και συναρπάζει. Και η ισχύς των όρων και της απόλυτης σύνεσης παύει. Ο Παπαφλέσσας μιλά μόνο για χρέος και ευθύνη απέναντι στο γένος.

Γι’ αυτό για μένα,  η σύσκεψη στη  Βοστίτσα,   παρά τα αρνητικά πορίσματα που είχε σαν αποτέλεσμα σύναξης, πρέπει αναμφισβήτητα  να θεωρείται η απαρχή της μεγάλης Ανάστασης  στην Πελοπόννησο και η 25η  Μαρτίου,  η ημέρα της αφύπνισης του γένους.

Στην πράξη, η έναρξη της Επανάστασης δεν υλοποιήθηκε σε μια μέρα μόνο, ούτε συγχρόνως σε ολόκληρη την Ελλάδα.  Διάφοροι λόγοι, τοπικές ιδιαιτερότητες  κεχωρισμένες  αμφιβολίες,  διάφορες  φοβίες συνυφασμένες με τα παθήματα του παρελθόντος, τις  διαμάχες και  τοπικές φιλαρχηγικές βλέψεις, συνετέλεσαν στη διαφοροποίηση τούτης της μεγάλης χρονικής “Στιγμής”.  Που  η έναρξή της,  κλιμακώθηκε στο επόμενο δίμηνο, αν και μεμονωμένες εξεγέρσεις παρατηρήθηκαν και  σε  μεταγενέστερο χρόνο. Καθορίστηκε όμως σαν ημέρα επετειακής γιορτής, η 25η Μαρτίου.

Πρώτα λοιπόν  η Πελοπόννησος και μετά  το τμήμα της Στερεάς, που άρχισε   στη Λευκάδα, με τη σύσκεψη στην Αγία Μαύρα ( Φεβρουάριος 1821).

Νύχτα,  σιωπηρά και συνομωτικά, ξεκίνησαν οι Μανιάτες με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη  και ολόκληρη την οικογένειά του, τον Τρουπάκη -Μούρτζινο και όλους τους Τρουπάκηδες, τον Κύβελο και με μπροστάρη τον Κολοκοτρώνη κορυφαίο ηγέτη, γράφει ο  Μαραβελέας στους “Παλαιολόγους της Καρδαμύλης” το 1981, που βρήκα στα ράφια μου.  Μαζί και ο σύμπας Κλήρος. Πέρασαν την Καλαμάτα μυστικά, και εκεί  2000 Μανιάτες συνάχθηκαν στην Εκκλησιά των Αγίων Αποστόλων στην όχθη του ξεροπόταμου.  Σκυφτοί  και γονατιστοί στην “προνίκειο”  δοξολογία,  ξαφνικά, σαν ηλεκτρισμένοι από  άγνωστη, ίσως και θεία δύναμη, περήφανα όρθωσαν το κορμί τους, όρθωσαν την Ελλάδα·  ο Κολοκοτρώνης έκοψε ένα κόκκινο  πανί και έρραψε  στη μέση ένα μαύρο σταυρό.  

Και εκείνο το πρωινό,  το αγέρι περήφανα έφερνε  και το  πανάρχαιο μήνυμα από τον Ευρώτα: «Ταν ή επί Τας».

Έτσι τουλάχιστον γράφτηκε  η Λευτεριά μας. Πάνω σε ένα ματωμένο πανί που είχε ένα Σταυρό. Σύμβολο αγώνα και ισότητας.  Και από εκεί και πέρα έγινε ό,τι έγινε.   Δηλαδή λευτερωθήκαμε και κάψαμε το  “πανί “.  Θα συνεχίσω όμως.

Βοηθήματα

1) “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”. Εκδοτική Αθηνών τομ. ΙΒ΄

2) Κ. Παπαρρηγόπουλος. “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, Εκδ. Α. Κωνσταντινίδου. 1887 τ.5

3)  Γ. Μαραβελέα “Οι Παλαιολόγοι της Καρδαμύλης”, 1981.

4) Φωτάκου “Απομνημονεύματα”  τομ.Α Εκδ. Μπούρας

5)  Σπ. Μελά “Ο Γέρος του Μοριά”,  Εκδ Μπίρης.1957.

6) Δ. Μέξη “Η Μάνη και οι Μανιάτες“ Εκδ.  Εστία 1977

7) Δ. Κόκκινου “Η Ελληνική Επανάστασις” τομ. 1  Εκδ. Μέλισσα.

8) Γ. Μαραβελέα. “Προαστείο” 1980

* Στην Αρεόπολη γιορτάζεται κάθε χρόνο  στις 17 Μαρτίου,το 1821.

** Με τη λέξη Αρχή οι Φιλικοί άφηναν τον υπόδουλο Έλληνα να φαντάζεται ότι κάποια δύναμη μεγάλη υποστηρίζει τον αγώνα.