“Ο Ρωσαγγλογάλλος”

Έργον ηθικοπλαστικόν και πατριωτικόν

Την περίοδο 1774-1821, ή άλλως καλουμένη περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, η συνειδητή νοοτροπία της κοινωνίας και η κρατούσα κλίμακα των αξιών της, άρχισε να υποδαυλίζεται από τη βασανιστική διαδικασία  της αναθεώρησης. 

Χρηστοήθειες, (οδηγοί καλής συμπεριφοράς), Επιστολάρια και Διάλογοι (κάτι σαν τον “Ελληνα εν Γαλλία”), προσπαθούσαν να διδάξουν και να εισάγουν “στα κατεχόμενα”, τον Δυτικό  τρόπο ζωής και πολιτισμένης συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια προσπαθούσαν να μάθουν  τον “υπόδουλο”, να βιώνει χωρίς  την ανατολίτικη  περπατησιά του.

Αυτό όμως από το κοινωνικό status, δεν τύχαινε της γενικής αποδοχής. Γνωστό είναι, εκείνο των  Νοταράδων προεστών  των Τρικάλων της Κορινθίας,  όπου συμφωνούσαν  ότι «τα παιδιά του λαού, καλό  μεν είναι να μορφώνονται, αλλά οι παρεχόμενες γνώσεις πρέπει να είναι υποδεέστερες» ή τουλάχιστον να μην υπερβαίνουν σε καμιά περίπτωση την εκπαίδευση των δικών τους παιδιών!

Ομάδες αντίθετες στο κρατούν σχήμα ζωής, προσπαθούσαν να ανασύρουν τον λαό από το σκοτάδι. 

Επώνυμοι όπως ο ιεροδιάκονος παιδαγωγός Ιώσηπος Μοισιόδαξ και ο ποιητής Μιχαήλ Περδικάρης, ο καθένας τους με την δική του  ιδιαίτερη θέση,  ετάχθησαν με  τα γραπτά έργα τους, αλληλέγγυοι των ιδεωδών του Διαφωτισμού. Ο Ρήγας Φεραίος και ο Κοραής έχουν πάρει την ίδια θέση. Ελληνες τολμηροί εκδότες και συγγραφείς,  εργάζονταν με μοναδικό όπλο το  μαύρο μελάνι στο άσπρο χαρτί τους, σε έναν αγώνα  επικίνδυνης φανέρωσης και διάδοσης “του τι γινόνταν  στην Ευρώπη”.

Με δυναμική παρρησία, οι ιδέες των Βολταίρου,  Ντιντερό, Μοντεσκιέ  και Ρουσσώ, εξαπλώθηκαν  και με την ενδελεχή  μελέτη  των υπέρ και κατά, των συν και πλην των θέσεών τους, κρίθηκαν και  κατατάχτηκαν στη σκέψη ενός λαού, που αναπολούσε τη δύναμη της αρχαίας “Εκκλησίας του Δήμου”.

Οι ιδέες περί Ελευθερίας, δικαιωμάτων κ.λπ. γίνονταν προοδευτικά κτήμα στον “σκλάβο” ελληνικό λαό. Γρήγορα αυτές οι ιδέες παντρεύτηκαν  με τον νέο άνεμο,  που με την συνθήκη του Κιουτσούκ  Καϊναρτζή*  είχε αρχίσει να πνέει, και  τα μυαλά του ραγιά ξεσηκώθηκαν. Μυαλά τα οποία, όλοι μαζί , φίλοι και εχθροί, λαϊκοί   και ανώτεροι κληρικοί, με ένα στόμα καταπολεμούσαν και από τα οποία αφαιρούσαν, την όποια εθνικότητα.   Ιδιαίτερα του Ελληνισμού με  τους  αρχαίους προγονικούς  δεσμούς αίματος.

Πολλά έντυπα εκδόθηκαν  και κυκλοφόρησαν. Μερικά όμως βρέθηκαν στο φως  κάτω από την ανωνυμία για τον φόβο του νόμου, που αν δεν υπηρετούσε, τουλάχιστον ανεχόταν τα ίδια ταξικά συμφέροντα. Ανάμεσα σ’ αυτά,  ο “Ανώνυμος  του 1789”, (συμβατικός τίτλος γιατί ο πραγματικός δεν έχει διασωθεί)  η “Ελληνική Νομαρχία”  που συνέγραψε ο  Ανώνυμος Έλληνας, και ο  “Ρωσαγγλογάλλος” που σε ένα μόνο από τα αντίτυπα  υπογράφεται με το όνομα “Πολύστονος”.

Το έργο ενώ στερείται λογοτεχνικής αξίας, είναι δυναμικό και ανατρεπτικό και μνημονεύεται  για τα μηνύματα  που φέρνει μέσω του σατιρικού του στίχου. Στο στίχο τον απλό, διαβλέπει κανείς  την καταγραφή της νοοτροπίας του τότε κοινωνικού κατεστημένου, μιας νοοτροπίας που δυστυχώς έχει φτάσει και σε εμάς  στη διαχρονική  της μορφή.

 Θα ήθελα  εδώ να διευκρινήσω ότι το ‘’διαχρονικόν’’ εννοιολογικά, εκτός από το παρελθόν, αφορά στο παρόν και στο μέλλον. Και αυτό είναι το εξόχως θλιβερό. Φυσικά βέβαια με τις αναλογικές σχετικές προεκτάσεις του. 

Το έργο τοποθετείται  γύρω στο 1805. Στη θεατρική σκηνή, παρουσιάζονται τρείς περιηγητές, που φθάνουν  για πρώτη φορά στην Ελλάδα στα προεπαναστατικά χρόνια. Έρχονται από πολύ μακρυά και από πολιτισμένα μέρη: από Ρωσία, Αγγλία, Γαλλία. Έχουν ακούσει πολλά για το αρχαίο κλέος, την τοτινή κατάντια,  τον Ασιάτη άξεστο αφέντη και τον πόθο του  Ελληνα να θυμηθεί και να τιμήσει το ιστορικό του παρελθόν.  Επιθυμούν από πρώτο χέρι ένα πράγμα: να μάθουν, να πληροφορηθούν για την κρατούσα κατάσταση  και προφανώς επιστρέφοντες στις πατρίδες τους,  να γίνουν κήρυκες και αρωγοί, στα πάθη του λαού.  Δυστυχώς έρχονται σε επαφή μόνο με τύπους της ελληνικής κοινωνίας,  αντιπροσωπευτικούς της κατεστημένης διαστρωμάτωσης: Έναν αρχιερέα, έναν Φαναριώτη, έναν έμπορο, και έναν προεστό. Τους ερώτησαν σχετικά και εκείνοι χαρακτηριστικά απάντησαν. Στην απάντηση φυσικά λείπει ο λόγος και ο πόθος του υπόδουλου για τη λευτεριά.

Θα αναφέρω τους στίχους αποσπασματικά και θα τελειώσω χωρίς δικό μου σχόλιο. Θα σεβαστώ την κρίση σας και τα συμπεράσματά σας, όποια και να είναι αυτά.

Να θυμόσαστε όμως, ότι στα άρθρα μου στηρίζομαι σε βιβλιογραφικά ηλεγμένα δεδομένα και όχι σε συναισθηματικές προσωπικές θέσεις και κρίσεις.

Αρχίζω λοιπόν

Ο Κληρικός:    «Αυτή του Τούρκου η τυραννία,\

                        Σ΄εμέ είναι η ζωή μακαρία. /

                        Αφού το ράσο τούτο φόρησα,/

                        Πλέον τινά ζυγόν δεν γνώρισα./»

Ο Φαναριώτης:    «Της Ελλάδος η ελευθερία,/

                         Εις εμέ είναι πτωχεία.»

Ο έμπορος:    «Ημείς το πλείστον μέρος εκ των πραγματευτών,/

                        Θέλομεν πάντα άσπρα κι ας έχομεν ζυγόν.»

Ο προεστός:    «Άχ, το γένος μου πολλά με κατατρέχει/

                          ……………………………………..

                        Αυτό φίλοι μου το παράπονον έχω,/

                        Και εις τους Τούρκους δια τούτο προστρέχω.»                

* Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (21.7.1774) μεταξύ Ρωσίας  και Οθωμανικής αυτοκρατορίας η οποία συν τοις άλλοις δημιούργησε ευνοϊκές προϋποθέσεις και ελευθερίες για την ανάπτυξη του εμπορίου στην Ελλάδα. Ακόμη η Ρωσία ανελάμβανε το ρόλο της προστατιδας δύναμης των Χριστιανών της Πύλης.

Βοηθήματα

1) Κ.Θ.Δημαράς: ’’Νεοελληνικός Διαφωτισμός’’ εκδ. Ερμής 2007

2) Π. Κιτρομηλίδη: ‘’Νεοελληνικός Διαφωτισμός’’εκδ ΜΙΕΤ 2000

3) Κ. Παπαγιώργη: ‘Τα Καπάκια’’ εκδ. Καστανιώτη 2001

4) Π. Κονδύλη: ‘Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός’’ εκδ. Θεμέλιο 2004

5) Π.Δ. Μαστροδημήτρη: ‘’Η Νεοελληνική Σύνθεση’’ εκδ. Νεφέλη, 1999