«Σε αυτές τις ιστορίες  μου, υπάρχουν ευχάριστα  και λυπητερά ερωτικά περιστατικά και άλλα συναρπαστικά γεγονότα που συνέβησαν στην εποχή μας ή παλιότερα».     

Giovanni Boccaccio

Το να γράψω για τον Βοκκάκιο, το θεωρούσα ανέκαθεν  σαν μια εσωτερική υποχρέωση. Ίσως γιατί  το κυριότερο έργο του το “Δεκαήμερο” με τις πονηρές ιστορίες του, έχει δράσει καταλυτικά και έχει παραμερίσει την πραγματική  εικόνα του άνδρα.

Ο Βοκκάκιος έρχεται μαζί με τον Δάντη και τον Πετράρχη, να συνθέσει την τοσκανική τριάδα, που κράτησε τα ηνία της τέχνης του ιταλικού λόγου  στη διάρκεια του  14ου αιώνα.

Γεννήθηκε το 1313 στο Παρίσι  όλως τυχαία, όταν ο πατέρας του καθώς βρέθηκε εκεί για τις εμπορικές του επιχειρήσεις. Τότε ήταν, που γνώρισε την μητέρα του  και χωρίς να την παντρευτεί ποτέ, συνήψε δεσμό ερωτικό μαζί της, συνέπεια του οποίου ήταν ο “νόθος” Τζιοβάννι.

Ο πατέρας του, ο  οποίος στη συνέχεια είχε συζευχθεί με μια φλωρεντινή, ήταν σε κάποιο βαθμό αυταρχικός και δεν έβλεπε με καλό μάτι την συμπάθεια του γιού του προς  την κλασική παιδεία.  Γι΄αυτό προτού ακόμη  το παιδί κλείσει τα δεκαπέντε του χρόνια,   τον έστειλε στη Νάπολη  για σπουδές στον επιχειρησιακό τομέα. Στη Νάπολη  έμεινε  αρχικά έξι χρόνια και μετά άλλα έξι μελετώντας το Κανονικό Δίκαιο. Αυτά τα χρόνια ο Βοκκάκιος, τα θεωρεί σαν χαμένα χρόνια από τη ζωή του.

Το βέβαιο πάντως  είναι, πως στη  Νάπολη, όντας   ο πατέρας του σημαντικό πρόσωπο καθώς  δανειοδοτούσε την βασιλική Αυλή, ο Βοκκάκιος εύκολα ήλθε κοντά  στον λόγιο κύκλο  της Αυλής των  ντ’  Ανζού,  αλλά  του δόθηκε συνάμα  η ευκαιρία, να γνωρίσει και τον Έλληνα μοναχό Βαρλαάμ*, από τον οποίο, όπως συμπεραίνεται, διδάχτηκε  τα πρώτα στοιχεία της ελληνικής γλώσσας.  Εκεί γνώρισε και τον Πετράρχη, τον οποίο έκτοτε θεωρούσε  δάσκαλό του.

Όλα αυτά βοήθησαν   τον Βοκκάκιο,  να γίνει γνωστός και  να ανέβει  γρήγορα στα σκαλοπάτια των λογίων της εποχής του.

Αργότερα το 1345, τον βρίσκουμε στη Ραβέννα, το 1347 στο Φορλί  και το 1348 να γυρνά πίσω στη Φλωρεντία. Εκεί   ζεί την μεγάλη τραγωδία της “μαύρης  Πανούκλας’’, που απλώθηκε σε  ολόκληρη την Ευρώπη. Τότε ο Βοκκάκιος ήταν 35 ετών. Τον καιρό εκείνο στη Φλωρεντία,  σχεδόν τα 4/5 των κατοίκων της, είχαν ξεκληριστεί από τον λοιμό. Από την ίδια αιτία   πέθανε και ο πατέρας του. Με αφορμή εκείνα τα γεγονότα  έγραψε  το  “Δεκαήμερο”, το έργο που σφράγισε τη ζωή του, το οποίο θεωρήθηκε σαν ένα από τα πλέον  ανήθικα για την εποχή του. Γραμμένο με λεπτή  ειρωνεία δεν στηλιτεύει, ούτε λοιδωρεί,  ούτε επιζητεί τιμωρία και κάθαρση. Το όλο έργο κυλά σε ένα πνεύμα αδιαφορίας για το καλό και το κακό. Με ένα σύνθημα να πλανάται: «η ζωή, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες έχει δικαιώματα».  Δηλαδή η ζωή είναι μια  “Ανθρώπινη Κωμωδία” της πλάσης που παίζεται με οποιαδήποτε ανεκτικότητα και παραδοχή, στην πορεία της να αμυνθεί στο κακό που έρχεται.

Την ώρα του μεγάλου κακού,  δηλαδή της πανούκλας, δέκα πρόσωπα της ίδιας κοινωνικής τάξης,  τρεις νέοι και εφτά νέες τυχαία συναντιούνται και αποφασίζουν να κλεισθούν σε μια έπαυλη για να σωθούν, αλλά και για να περάσουν τις μέρες που τους έμειναν, όσο μπορούν πιο ευχάριστα. Εκεί λοιπόν, για να απομακρύνουν τις σκέψεις τους από  τη δυστυχία που οσονούπω τους πλησιάζει, ο Βοκκάκιος τους βάζει, για ένα δεκαήμερο, να λένε  ευχάριστες σκανδαλιστικές ιστορίες, δέκα κάθε μέρα, σε ένα  συνολικό αριθμό 100 γαργαλιστικών ιστοριών.  Αξίζει δε να σημειωθεί,  ότι με τις ιστορίες αυτές καθιερώθηκε οριστικά ο όρος, ο οποίος  στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία ονομάστηκε “Νουβέλλα”**.

Στο εισαγωγικό σημείωμα  του “Δεκαήμερου”, ο συγγραφέας κάνει μια ανατριχιαστική περιγραφή της συμπτωματολογίας της αρρώστιας, αλλά και της εξ’ αυτής αθλιότητας των συνθηκών της ζωής, που επικρατεί  στη Φλωρεντία. Ακόμη προσθέτει και την αντίδραση πολλών εκ των κατοίκων της πόλης, που βλέποντας πως η ζωή τους τελειώνει, εγκαταλείπουν οικογένειες συγγενείς και φίλους και αρχίζουν να επιδίδονται σε έκφυλες διασκεδάσεις, για να προλάβουν να ζήσουν όσα ήθελαν και δεν είχαν μέχρι εκείνη τη στιγμή  προλάβει,  καταπατώντας κάθε ηθική αναστολή και νόμο.  Με πρωταρχικό  σύνθημα:  «οι ζωντανοί με τους ζωντανούς και οι άρρωστοι με τους νεκρούς..»

Στην ομάδα των δέκα  νέων, η Πομπιναία,  η  μια από τις πρώτες αφηγήτριες  αναφέρεται  στον κύριο λόγο  αυτής της συγκέντρωσης  δηλαδή:  «στην ανάγκη προστασίας της ζωής».  Στο “Δεκαήμερο”, ο Βοκκάκιος βάζει τον άνθρωπο να παλεύει με την τύχη του, προφητεύοντας την ανθρωποκεντρική του αναμέτρηση σε μια  ιδεολογία που θέριεψε στα χρόνια της “Αναγέννησης”. Εδώ εξαίρεται το άτομο, χωρίς να παραβλέπεται και να αγνοείται ο άνθρωπος που έχει σάρκα και οστά,  μα και λαχτάρα για τη ζωή.

Μετά τα 40 του χρόνια ο Βοκκάκιος  γράφει την βιογραφία  του Δάντη. Το 1358,  γνωρίζει τον Λέοντα Πιλάτο,  τον Έλληνα – τον τυχοδιώκτη κατά τον Π. Κανελλόπουλο - που του συνέστησε ο Πετράρχης σαν ελληνιστή. Τον Πιλάτο, ο Βοκκάκιος τον προωθεί και του εξασφαλίζει στο Studio, στο παλαιό πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, την έδρα της Ελληνικής γλώσσας και Φιλολογίας. Έτσι χάρις στον Βοκκάκιο, ο Ομηρος για πρώτη φορά έρχεται ακέραιος και από πρώτο χέρι στην Ευρώπη, χωρίς την μεσολάβηση αμφίβολης εγκυρότητας προηγούμενων λατινικών κειμένων.

Στα τελευταία του χρόνια ο Βοκκάκιος, οικονομικά χρεωκοπημένος δυστυχεί. Η Φλωρεντία όμως, τον τιμά και ιδρύει ειδικά γι’ αυτόν την “Cathedra Dantessa” την πρώτη  πανεπιστημιακή έδρα  Μελέτης και Διδασκαλίας της Ιταλικής. Ο Βοκκάκιος στις 25 Δεκεμβρίου 1375  σε ηλικία 72  ετών, αποδημεί από τον μάταιο κόσμο.

Στα πρώτα του έργα κυριαρχεί το ερωτικό στοιχείο  (“Ελεγεία για την ντόνα Φιαμμέττα’’,  “Φιλόστρατος” με τον Τρωΐλο και την Χρησηίδα κ.τ.λ.)

Μετά τον άκρατο ρεαλισμό του “Δεκαήμερου” ακολουθεί το “Κοράκι”, όπου γίνεται ξαφνικά ο απόλυτα μισογύνης . Συνολικά στη βιβλιογραφία αναφέρονται 13 περίπου έργα του.

Η ζωή του Βοκκακίου υπήρξε  αρκετά ασκητική, τόσον ώστε να του ανατεθεί η “ποιμαντορική θεραπεία των ψυχών” σε μια επισκοπή, δεδομένου ότι από πολλά χρόνια πρίν, είχε χειροτονηθεί  σε  ένα από τους κατώτερους βαθμούς της ιεροσύνης.  Ίσως  ήταν τότε που προσέβλεπε σε μια εκκλησιαστική σταδιοδρομία. Ο Βοκκάκιος, θεωρείται αναγεννησιακός με όλη τη σημασία του όρου και ο ουμανισμός του δεν περιοριζόταν μόνο στην προσπάθεια του να ζωντανέψει το ενδιαφέρον  αλλά και επεκτεινόταν στον ουμανισμό της καθομιλουμένης, ταυτιζόμενος με τον Πετράρχη. Κλείνω αντιγράφοντας πως: «χωρίς τον Βοκκάκιο, το κορύφωμα της αναγέννησης θα ήταν ιστορικά ακατανόητο. »***

Συμπερασματικά κανείς σκέφτεται πώς ένας άνθρωπος τέτοιου πνευματικού βεληνεκούς έφτασε στο σημείο να γράψει αφηγήσεις προκλητικές   χαμηλού λαϊκού επιπέδου.

Κατά την προσωπική μου γνώμη  σε μια κατάσταση απόγνωσης, δυστυχίας και άφεσης των ανθρώπων, που ψυχικά και ουσιαστικά  εγκαταλείφθηκαν στη μοίρα τους,  μόνο ένα ισχυρό ερέθισμα μαζί και κίνητρο, αλλά και προβολή μιάς εικόνας  ζωής άξιας  να την ζείς, θα μπορούσε να  επαναφέρει  το θνητό είναι, από την κατάσταση της ενσυνείδητης αποχαύνωσης  και της κατάργησης όλων των μηχανισμών αμύνης, στην ενεργό κοινωνία. Ο Βοκκάκιος, σαν τον Αριστοφάνη που προσπάθησε ερεθίζοντας χαμηλά ένστικτα να αφυπνίσει συνειδησιακούς ηθικούς μηχανισμούς  των λαϊκών  στρωμάτων, αγωνίστηκε να σβήσει το φάσμα του επικείμενου θανάτου από τη σκέψη του ανθρώπου και εκεί πρέπει, χωρίς την αποσιώπηση του όλου πνευματικού βίου του και της προσφοράς του στα γράμματα,  να μείνει στη μνήμη μας.

* Βαρλαάμ, από Καλαβρία, (1290-1390) μοναχός φιλόσοφος θεολόγος, αντίπαλος του Γρ. Παλαμά. στην Ησυχαστική Έριδα. ** Νουβέλλα: κατά τον  Werner Soderhjelm  είναι ένα σύντομο αφήγημα σε πεζό λόγο, που μας παρουσιάζει μια κατάσταση παρμένη συνήθως από την καθημερινή ζωή.

***από το οικείο λήμμα της Εγκυκλοπαιδείας Πάπυρος.

Βοηθήματα

1) Βοκκάκιος  “ Το Δεκαήμερο’’ Εκδ. Κλασικά Παπύρου

2) Π. Κανελόπουλος ‘’Ιστορία του Ευρωπαίκού Πνεύματος’’

3) Φλαμίνι –Κρεμιέ “Ιστορία της Ιταλικής Λογοτεχνίας’’.