Άρθρα Κώστα Βενετσάνου

Ορθοπεδικός ή Ορθοπαιδικός;

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

Ορθοπαιδικός – Χειρουργός

τ. Διευθυντής Νοσοκομείου Ε.Ε.Σ.

Τον τελευταίο καιρό υπάρχουν πολλές αμφισβητήσεις, αμφιβολίες και ερωτηματικά που αφορούν τη σωστή γραφή της λέξεως “ορθοπε(αι)δική”. Υπάρχει κάποια σύγχυση -σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένη- την οποία θα προσπαθήσω να διελευκάνω.

Τον 18ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1741, ο Καθηγητής και Πρύτανης της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων, Γάλλος ιατρός Nicolas Andry (που έζησε από το 1658-1742) συνέγραψε πραγματεία με τον τίτλο:

“Traité d‘ orthopédie ou l‘ art de prévenir et corriger dans les enfants les difformités du corps”. Δηλαλή, “Πραγματεία περί ορθοπαιδίας ή η τέχνη της πρόληψης και διόρθωσης των δυσπλασιών του σώματος στα παιδιά”. Το έργο αυτό περιείχε γενικές οδηγίες και γνώσεις και απευθύνετο περισσότερο σε τροφούς και παιδαγωγούς.

‘Ετσι λοιπόν, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία το όνομα “Ορθοπαιδική”. Προ του 1741 η λέξη ήταν άγνωστη και δεν αναγράφεται σε κανένα σύγγραμμα ή λεξικό, Ελληνικό και ξένο. Ο όρος σχηματίσθηκε από τις Ελληνικές λέξεις “ορθός” κα “παιδίον-παίς” (= ίσιο παιδί, L‘ orthopédie) έγινε αποδεκτός και χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον ιατρικό κόσμο.

Επεκράτησε λοιπόν ο όρος “L‘ orthopédie” προερχόμενος από τις δύο Ελληνικές λέξεις, ουδείς δε αμφισβήτησε την προέλευσή του. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο εμπνευστής και δημιουργός του ονόματος Ν. Andry σχημάτισε τη λέξη με “e”, διότι στην Γαλλική γλώσσα δεν υπάρχει δίφθογγος “ae”, όπως στα Αγγλικά.

Έτσι λοιπόν το “e” αποδίδεται στα Ελληνικά με “αι” όπως π.χ.:

pédiatrique = παιδιατρική

pédologie = παιδολογία

péderastie = παιδεραστία

pédagogie = παιδαγωγική

Με την πάροδο του χρόνου η ετυμολογία αυτή έγινε ευρύτερα αποδεκτή και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα το όνομα εγράφετο με “αι” (Λεξικό Γ. Καρυοφύλλη, Καθηγητής Ι. Χρυσοσπάθης).

Στη συνέχεια και σε χρόνο που δεν καθορίζεται επακριβώς, παρουσιάσθηκε η γραφή με “ε”. Πιθανολογείται ότι Έλληνες που τότε μετεκπαιδεύοντο στη Γαλλία, μετέφεραν το όνομα στην Ελληνική γλώσσα με “ε” στηριζόμενοι στο “orthopédie”, δεν έλαβαν όμως υπ’ όψη τους ότι το Γαλλικό “e”, όπως προαναφέρθηκε, αποδίδεται στα Ελληνικά “αι” (Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη).

Υπάρχουν λοιπόν και οι υπέρμαχοι αυτής της γραφής, στηρίζονται σε διάφορα ετυμολογικά δεδομένα και υποστηρίζουν τις απόψεις τους με ποικίλλες αναφορές στη διεθνή βιβλιογρφία.

Ο όρος λοιπόν “Ορθοπεδική” οφείλεται στην παρετυμολογική σύνδεση της λέξεως “ορθός” είτε με το pes-pedis (= πόδι) της Λατινικής, είτε με το Ελληνικό πέδη (τροχοπέδη, χειροπέδη) ή το ρήμα πεδάω.

Στη γλώσσα μας: πέδη (η) = δεσμός, δέσιμο.

Πεδάω = δένω ισχυρά, δεσμώνω, ασφαλίζω, ακινητοποιώ, σταθεροποιώ.

Στη Λατινική αντίστοιχα υπάρχουν:

pedum-i = αρπάγη

pedica, ae = δεσμός, παγίδα, αρπάγη.

Έτσι λοιπόν, “Ορθοπεδική” σημαίνει να ορθώνεις (τα οστά) με πέδες (με δεσμά/επίδεση/επιδέσμους κ.λ.π.). βλ. και Λεξικό Μπαμπινιώτη 1998, σ. 1287.

Το θέμα δεν είναι ποιό από τα δύο ονόματα είναι ετυμολογικά σωστό ή ποιό ευρίσκεται εγγύτερα στο αντικείμενο. Και οι δύο γραφές φαίνεται ότι είναι σωστές και οι δύο έχουν τους οπαδούς τους και οι δύο δεν καλύπτουν ικανοποιητικά όλο το αντικείμενο της ειδικότητας σήμερα.

Το θέμα δεν είναι γλωσσολογικό, διότι και οι δύο ορθογραφικές παραλλαγές είναι παραδεκτές γλωσσολογικά. Φαίνεται λοιπόν ότι η αναγραφή με “αι” είναι η σωστή. Σημαίνει σεβασμό της ιστορικής αλήθειας και αποκατάσταση της ετυμολογίας και προέλευσης, την επαναφορά δηλαδή της λέξης στις πραγματικές ρίζες της.

Ακολουθώντας τη διεθνή επιστημονική κοινότητα που προτιμά την Ελληνική απόδοση του L‘ orthopédie = ορθός + παις, πρέπει και αυτοί που ακόμα σήμερα έχουν κάποιους δισταγμούς και αναποφασιστικότητες, να αναγράφουν στο εξής τη λέξη με “αι”, διότι με κάθε άλλο τρόπο ανειρείται η ουσία της ιστορικής ορθογραφίας. Τη γραφή επομένως αυτή επιβάλλουν όχι μόνο λόγοι ιστορικοί αλλά και εθνικοί και επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο.

Τα πιο πάνω ενισχύει και η Αγγλική και Αμερικάνικη βιβλιογραφία, όπου τείνει να επικρατήσει ο όρος “orthopaedics”:

Cambell’s  “Operative orthopaedics”.

Appley:  “System of orthopaedics and fractures”.

Πρέπει να τονίσουμε ότι η Αμερικανική Ακαδημία Ορθοπαιδικών (American Academy of Orthopaedic Surgeons-AAΟS), η οποία συγκαταλέγεται στις σοβαρότερες και εγκυρότερες Επιστημονικές Εταιρείες του κόσμου με πολύ μεγάλο αριθμό Μελών, αναγράφει στο σήμα της τη λέξη με “ae” και στο κέντρο τοποθετεί τις λέξεις “ορθόν παιδίον” με Ελληνικούς χαρακτήρες.

Η Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας (ΕΕΧΟΤ), πρωτοστάτησε για την αναγραφή με “αι” και τελικά την επισημοποίησε. Μετά από εισηγήσεις Καθηγητών Ορθοπαιδικής Ελληνικών Πανεπιστημίων και ύστερα από μακρές συζητήσεις, επί Προεδρίας στην Ε.Ε.Χ.Ο.Τ. του γράφοντος, ζητήθηκε η γνώμη τριών Καθηγητών Γλωσσολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Οι δύο εξ αυτών ετάχθησαν υπέρ της γραφής με “αι”, ενώ ο τρίτος ήταν ουδέτερος. Έτσι, στη Γενική Συνέλευση της 9 Οκτωβρίου 1997 αποφασίσθηκε η Ειδικότητά μας να αναγράφεται με “αι” σύμφωνα με την, Ελληνικής προελεύσεως, αρχική γραφή του Ν. Andry (1741).

Τελειώνω με τη γνώμη του Καθηγητού Γ. Μπαμπινιώτη, όπως αναγράφεται στο Λεξικό του (1998):

“...η ετυμολογικά (σύμφωνα με την προέλευση της λέξης) ορθή γραφή είναι το ορθοπαιδική, όσο και αν η ορθοπαιδική δεν είναι μόνο για παιδιά. Σε αυτήν προσκρούει η γραφή που εσφαλμένα επικράτησε, το ορθοπεδική...”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Βαρβαρούσης Α. Ιστορία της Ορθοπαιδικής, Παρασιάνος, Αθήνα 2001.

2.Γκούβας Χ. Άρθρο στο διαδίκτυο.

3.Ηλιόπουλος Κ. Οι πρωτοπόροι της Ορθοπεδικής, Αθήνα 1991.

4.Καρυοφύλλης Γ. Λεξικό , Β τόμος, σ. 370, Αθήνα 1896.

5.Μπαμπινιώτης Γ. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σ.1287, Αθήνα 1998.

6.Μπαμπινιώτης Γ. Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο, σ. 731, Αθήνα 2004.

7.Πουρνάρας Ι. Ορθοπαιδική, 7,1:17-18, 1994.

8.Συμεωνίδης Π. Ορθοπεδική – Πρόλογος. University Studio Press,   Θεσσαλονίκη 1984.

9.Συμεωνίδης Π. Επιστολές, Ορθοπαιδική 7,1:13-15, 1994.

10.Χαρτοφυλακίδης Γ. Επιστολές, Ορθοπαιδική, σ. 15, 1994.

11.Χρυσοσπάθης Ι. Ορθοπεδική, Αθήνα 1932.

ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΟΣ ή ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΟΣ

Συχνό και καθολικό σχεδόν, πλέον, φαινόμενο η αναγραφή της ιατρικής ειδικότητας της ορθοπεδικής και του εξειδικευμένου μ’ αυτήν ορθοπεδικού, ως ορθοπαιδικού, ορθοπαιδικής κλπ. (με αι από το παιδί). Γιατί;

Η λέξη ετυμολογικά σημαίνει την ιατρική τέχνη των «ευθειαστών», δηλ. Την «ευθειαστική», που ερμηνεύεται στα νεο-ελληνικά, να στέκει κάποιος σε ευθεία, δηλ. Ίσιος, (κάθετος ή οριζόντιος), ορθός και όχι τεθλασμένος. Σε ορθό πεδίον – χώρο. Και όχι, βεβαίως, το ίσιο ή το σωστό παιδί. Υπάρχει κι αυτός ο όρος της ορθοπαιδικής*, αλλά με μερικότερη, εξειδικευμένη ακόμη περισσότερο έννοια, της τέχνης της προφύλαξης ή διόρθωσης των δυσμορφιών του σώματος στα παιδιά. Άλλο όμως αυτό, κι άλλο η γενικότερη έννοια της ορθοπεδικής.

Γιατί όμως οι γιατροί το γράφουν με «αι»; Από το παράγωγο «παιδί»; Όχι! Από την …Αγγλία!

Οι Αγγλόφωνοι γράφουν orthopaedic (ορθοπεδικός), γιατί πώς αλλιώς θα απέδιδαν τον φθόγγο ε; Αν έγραφαν orthopedic* θα πρόφεραν ορθοπίντικ. Διερωτώμαι πιο θα ήταν το αντίστοιχο Ελληνικό, ορθοπηδικός; Από το ορθός (απευθυσμένον) και πηδάω;

Μην αποδίδουμε λοιπόν, οπωσδήποτε λανθασμένα, στα ελληνικά (ορθοπαιδικός, το ae δηλ. σε αι) την ορθή απόδοση στ’ αγγλικά της ελληνικής λέξης «ορθοπεδικός».

Μη ξεχνάτε ότι το ίδιο λάθος, για άλλους λόγους – ή για τους ίδιους – έγινε και με τη μονή Βατοπεδίου που την είπαν «Βατοπαιδίου».

Τι παιδεραστία είναι αυτή πάλι;

Ή μήπως σαδισμός και τους αρέσει να μας παιδεύουν, κοινώς να μας βασανίζουν.

* Στ’ αγγλικά υπάρχει και ο όρος orthopaidic και ο όρος orthopedic. Ο πρώτος προφανώς αναφέρεται στην ορθοπαιδική που γράψαμε παραπάνω, πρωτοεμφανισθείς σε τίτλο βιβλίου των αρχών του 18ου αιώνα, ο δε δεύτερος στην πιστή ορθογραφική απόδοση της γλώσσας προέλευσης, δηλαδή της Ελληνικής.

Κ. ΒΕΝΕΤΣΑΝΟΣ