Η Κρητομινωική Θρησκεία και τα Σύμβολά της

Η Μινωική θρησκεία είναι ένα θέμα, άγνωστο εν πολλοίς  στο ευρύτερο κοινό.

Σε αυτό συνέβαλε το ότι μέχρι τώρα δεν αναφέρθηκε κάποια ανεύρεση ιερών ναών και λατρευτικών  γλυπτών, ή σχετικών έργων. Εν αντιθέσει με ότι συνέβη σε σύγχρονους λαούς όπως της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου όπου η παρουσία της θρησκευτικής υποδομής, υπό την μορφή λειψάνων, ήταν πολύ έντονη.

Ο Σπύρος Μαρινάτος  συνοψίζει το εν λόγω πρόβλημα, δηλώνοντας: «Ο Μινωικός πολιτισμός παρουσιάζεται άνευ ναών  και αγαλμάτων, άνευ λατρευτικών αναγλύφων, άνευ απεικονιστικής θεότητος, με εξαίρεσιν  κάποιων περιπτώσεων».

Η Μινωική θρησκεία, άρχισε να διαμορφώνεται στην αρχή της Μεσομινωικής εποχής, (2200-1700π.Χ.) με εμφανή την ακμή της κατά την Παλαιοανακτορική περίοδο(1900-1700 π.Χ.). Αυτήν την περίοδο, οι εσωτερικές γεωλογικές αναστατώσεις,  γέννησαν τη πεποίθηση, ότι στα βάθη της γής κυριαρχούσαν άγνωστες δυνάμεις, που στην οργή τους ισοπέδωναν πόλεις και χωριά και προκαλούσαν τον θάνατο ανθρώπων και ζώων. Καθώς η ιδέα της θρησκείας άρχισε να μπαίνει σε στάδιο ωριμότητας, προχώρησε και η πίστη, ότι αυτές οι άγνωστες δυνάμεις με  τον ένα ή τον άλλο τρόπο έπρεπε να εξευμενιστούν. Σε πρώτη φάση η “προσευχή”, παραμέρισε τα ξόρκια των νεολιθικών και πρωτομινωικών χρόνων και οι “προσφορές εξευμένισης” της όποιας θείας οργής με την μορφή αιματηρών θυσιών ή προσφορές καρπών και λοιπών προιόντων της γής,  καταγράφηκαν  σαν  αναγνώριση της κάποιας υπέρτερης δύναμης. Βουνά υψηλά που είχαν ρωγμές βαθειές  επελέγησαν  για τις λατρευτικές αυτές συνομιλίες με τον κάτω κόσμο. Αναφέρεται το βουνό Γιούχτας, που από μακρυά  μοιάζει να διαγράφει και ανθρώπινο πρόσωπο. Ακολουθούσαν οι σπηλιές. Ο Πλάτων αναφέρει το Διός άντρον   “εν ώ τα σεπτότατα  και άρρητότατα των μυστηρίων επετελείτο”. Και εδώ για πρώτη φορά, ίσως και μοναδική για την Κρήτη, συνδέεται η θεότητα με το ανδρικό φύλλο. Αυτές οι λατρευτικές τελετουργίες  στο Ιδαίο άντρο, πρέπει να είχαν συνεχιστεί και κατά τα μετέπειτα ρωμαικά χρόνια όπως αποδείχθηκε σε μια από τις ανασκαφές του Γιάννη Σακελαράκη.

Εκ των πραγμάτων όμως καταφαίνεται, ότι  στα Μινωικά χρόνια  η μεγάλη θεότητα, ήταν η ίδια η φύση... Σε μια πολύμορφη απεικόνιση, σαν  “Θεά  όφεων”  σαν  “Ορεία μήτηρ’’, σαν “Ποτνία θηρών’’ ή σαν θεότητα του ιερού δένδρου ή των πουλιών ή των λουλουδιών. Άλλοτε πάλι, παρουσιάζεται σαν  πολεμική θεότητα, με ασπίδα και ξίφος και άλλοτε σαν θαλάσσια θεότητα, που ταξιδεύει σε ιερό πλοίο. Και πάντοτε με γυναικεία χαρακτηριστικά.

Το χαρακτηριστικό της Κρητικής θρησκείας  είναι τα σύμβολα. Μέσα από αυτά εικάζομε τη λατρευτική θρησκευτικότητα των κατοίκων του νησιού. Ο Charles Picard, το 1948, στο βιβλίο του: ‘‘Les religions prehellenique’’, έγραφε  πως “η Κρητική θρησκεία, ζωντάνεψε τους θεούς της με τον παραλληλισμό των συμβόλων της». Στην Μινωική θρησκεία,  βρίσκομε σύμβολα- πρωτογονιστικά, φετιχιστικά στοιχεία, όπως οι ακατέργαστες πέτρες,  ο διπλούς πέλεκυς, η δίλοβη ασπίδα, ο σταυρός, και  τα περίεργα κέρατα. Περνάμε στα Μάλια, όπου πέτρινοι όγκοι σε ορθογώνια βάση, γίνονται αντικείμενα λατρείας. Ο ‘‘Διπλούς πέλεκυς’’, το ιερότερο ίσως λατρευτικό σύμβολο της Μινωικής θρησκείας, βρέθηκε σε ιερά σπήλαια, σε ιερούς αποθέτες και σε ιερά ανάγλυφα.  Εκατοντάδες χάλκινοι ανακαλύφθηκαν στα σπήλαια που είναι στο Ψυχρό και στο Αρκαλοχώρι. ΄Ηταν φτιαγμένοι και από άλλες ποικίλες ύλες όπως: ασήμι,  ήλεκτρόπετρα, ελεφαντόδοντο, στεατίτη. Ακόμη καταγράφηκε σε τοιχογραφίες και κοσμήματα όπως στη Ζάκρο και στην Κνωσό. Τι ήταν τελικά ο πέλεκυς; Νομισματική μονάδα,  όπως ισχυρίστηκαν μερικοί, αντικείμενο καθοσιώσεως ή το πιθανότερο, σύμβολο ισχύος στα χέρια του Δία σαν τον κεραυνό; Πιθανόν όμως και να είναι μέρος της αστρικής λατρείας και να είχε σχέση με ιερές τελετουργίες.  Συζητήθηκε ότι ο διγενής χαρακτήρας του, συμβόλιζε τη διπλή παρουσία και ένωση θεού και θεάς. Η “Ελιά” ήταν το ιερό δέντρο και ακολουθούσε ο “Φοίνικας”. Ο “Σταυρός” που ανακαλύφθηκε σε παρεκκλήσι της Κνωσού, αναπαρίστανε τη μινωική τετράδα που εξουσίαζε τη γή, τη θάλασσα, τον ουρανό και την κόλαση. Τα “Ιερά διπλά Κέρατα” που εμφανίζονται για πρώτη φορά  στη  δεύτερη Μεταμινωική περίοδο  και καθιερώνονται στην πρώτη Υστερομινωική.  Δυο κερατοειδείς ακμές, ενωμένες σε ένα χονδρό ενδιάμεσο δοκό.  Τελετουργικά παρά λατρευτικά όργανα κατά τον Έβανς της Κνωσού, αντιπροσωπεύουν τα κέρατα του ιερού ταύρου, ζώου που είναι και συνδεδεμένο με την αστρική θρησκεία. Κατά άλλους ερευνητές συμβόλιζαν ανυψωμένα χέρια.  Και τέλος η Ζωολατρία, η αχώριστη εικόνα του φετιχισμού, σύμβολο της γενετήσιας δύναμης, συγχέεται αργότερα με τον Δία και με τον Μινώταυρο. Το Φίδι, σύντροφος της θεότητας της υποχθονίου, μιμείται τη λατρεία των ψυχών και προστατεύει την οικογενειακή εστία.

Η Μινωική λατρεία ασκείται στο ύπαιθρο  στις κορυφές των βουνών, σε σπήλαια,  και στα ιδιαίτερα διαμερίσματα των ανακτόρων. Τέτοιους χώρους βλέπομε στο ανάκτορο της Κνωσού, στον ειδικό χώρο κρύπτης, με κεντρικό τετράγωνο στύλο (πεσό), και στο ανάκτορο της Φαιστού.  Θεωρείται ότι  το ιερό ήταν χτισμένο σε τρία επίπεδα: σε ένα  υψηλότερο που είχε σχέση με την ουράνιο θεά, σε ένα  χαμηλότερο με σκαλοπάτια μέσα στη γή, που είχε σχέση με την χθονίας μορφής  θεότητα, και το μεσαίο, το ισόγειο, όπου ελατρεύετο η γήινη θεότητα. Αυτή η διάταξη των ιερών, φαίνεται να επιβεβαιώνεται, από ευρήματα ανασκαφών. Το Δικταίο  και το Ιδαίο άντρο έχουν την θέση των ιερών σπηλαίων.

Οι τελετές ετελούντο όχι από ιερείς αλλά από ιέρειες. Η θεοποιημένη γυναίκα,  ήταν για την Κρήτη η μεγαλύτερη θεότητα του Πανθέου. Αυτές τις ιέρειες τις αναγνωρίζομε σε διάφορα μνημεία από το ανοικτό στο στήθος ένδυμα, απο τη δερμάτινη φούστα την πτυχωτή, που κατέληγε σε ουρά και από το ότι κρατούσαν τον διπλό πέλεκυ.

Τελικά η μινωική θρησκεία, εξακολουθεί να κρατά ένα κεφάλαιο  της, στο σκοτάδι.

Η Ελλάδα όμως οφείλει πολλά σε αυτή. Ένα μέρος του μύθου του Δία, η λατρεία της Δήμητρας και οι τελετουργικές πράξεις που έχουν σαν βάση τη βλάστηση και τα ποικίλα Ελληνικά αγωνίσματα,  προέρχονται κατ’ ευθείαν από την χώρα του Μίνωα.

Εμείς ας κρατήσομε αυτό: την αξία που έδωσαν στην γυναίκα. Τότε  σ’ εκείνα τα χρόνια,   στην αρχαία Μινωική Κρήτη.

Βοηθήματα

1) Εκπαιδ.Ελλ.Εγκυκλ.”Οι Θρησκείες” Εκδοτική Αθηνών.

2) Θ.Δετοράκη: “Ιστορία της Κρήτης” 1990

3) Προσωπικό Αρχείο Γ.Λεωνιδάκη παραχωρηθέν από τη σύζυγο του  φιλόλογο  κ.Μαρία Λεωνιδάκη

4) J.Tulard: “Ιστορία της Κρήτης” Εκδ.Ζαχαρόπουλος

5) The minoan - mycenian religion and its survival in greek feligion” Lund 1927 αναφέρεται από τον Tulard.