Ένας  Ναυτικός Δόκιμος του Equador

«Χωρίς τη νίκη της Σαλαμίνας ίσως να μην υπήρχε η Αθήνα του 5ου αιώνα. Δεν ξέρω, αν θα ήταν πολύ να πούμε, πως δεν θα υπήρχε και Ευρώπη».

Α.Ρ.Μπέρνς, καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.

Προ ετών βρέθηκα στη Νέα Ορλεάνη. Εκεί στην προκυμαία ήταν αγκυροβολημένο το εκπαιδευτικό πλοίο της σχολής Ναυτικών Δοκίμων με τη σημαία του Equador, σε καθιερωμένη ετήσια επίσκεψη. Κάποιες ώρες η είσοδος ήταν ελεύθερη για το κοινό και σκέφτηκα να επωφεληθώ της ευκαιρίας. Στο κεφαλόσκαλο, δόκιμοι παρατεταγμένοι, ήταν οι επί της υποδοχής. Πατώντας στο κατάστρωμα, το μάτι μου κόλλησε στους ορειχάλκινους μόνιμα ανηρτημένους πίνακες. Ο ναυτικός δόκιμος ξεναγός, μου χαμογέλασε: «Είναι οι Μάχες των Ελλήνων στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα». Και  προχώρησε σε περαιτέρω ανάλυση και  περιγραφή, καταλήγοντας: «Μάχες έχουν γίνει πολλές σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αυτές όμως μαζί με τη μάχη των Πλαταιών, είναι οι ιστορικές εκείνες, που για πρώτη φορά ανέκοψαν την προέλαση  του Ασιάτη στην Ευρώπη». Κούνησα το κεφάλι μου αλλά δεν χαμογέλασα. Με δυο λέξεις με είχε μάθει εκείνο που δάσκαλος  δεν είχε καταφέρει στο σχολείο. Τον ευχαρίστησα και απομακρύνθηκα σκυθρωπός.

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε το 480 π.Χ.  κατά το μήνα Σεπτέμβριο. Ήταν μια πολεμική αναμέτρηση διαφορετική. Είχε ανδρεία, είχε τέχνη, είχε πονηριά αλλά βασικά είχε ένα αγώνα που έκρινε την τύχη του τότε πολιτισμένου κόσμου. Την τύχη της ανθρωπότητας του πολιτισμού. Εκεί πάνω στο αβέβαιο στοιχείο της θάλασσας. Και κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες.

Από τη μια μεριά,  οι Πέρσες  σε μια ύστατη προσπάθεια - τρίτη κατά σειρά - να εισβάλλουν στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, που τα χρόνια εκείνα αποτελούσε τη κορωνίδα του πνευματικού πολιτισμού. Η Περσία, κράτος ισχυρό που έσερνε λαούς υποτακτικούς με τη βία συμμάχους και αρωγούς στις επεκτατικές της βλέψεις.

Από την άλλη  οι Ελληνικές Πόλεις –Κράτη, συσπειρωμένες μπροστά στον επερχόμενο κίνδυνο των βαρβάρων, σε μια προσπάθεια να αμυνθούν του πατρίου εδάφους. Αυτοί δεν ήταν υποτακτικοί, αυτοί δεν ήταν δούλοι κανενός και δεν είχαν κανένα αφέντη (‘‘Ούτινος δούλοι κέκληνται φωτός ουδ΄ ύπήκοοι’’ Αισχύλου “Πέρσαι” στιχ΄242 ).

Από τη μια μεριά  ο τεράστιος σε  αριθμό Περσικός στρατός, που κατά τον Ηρόδοτο ανερχόταν σε 1207 πολεμικά πλοία,   χωρίς να διευκρινίζεται πόσα έλαβαν μέρος σε εκείνη τη μάχη. Από την άλλη οι Έλληνες:  «Έλλησιν μεν ήν ο πάς αριθμός  εις τριακάδας δέκα νηών δ΄ήν  τώνδε χωρίς έκκριτος» Αισχύλου Πέρσαι στιχ. 338- 340 δηλαδή “όλο και όλο δέκα φορές τριάντα, οι Έλληνες καράβια είχαν,  κι έξω από αυτά και διαλεχτά άλλα δέκα’’. Και κατά τον Ηρόδοτο, τα ελληνικά πλοία ανερχόταν σε 380, εκ των οποίων τα 180 Αθηναικά, 16 Σπαρτιάτικα και τα λοιπά των άλλων ελληνικών πόλεων.

Μετά τις Θερμοπύλες ο Ξέρξης εκμεταλλεύεται τη νίκη του. Κατεβαίνοντας επιστρατεύει Βοιωτούς  και ενισχύει το ιππικό του.

Μετά τις Θερμοπύλες, ο Πέρσης κατευθύνεται  στην Αττική. Λεηλατεί την Αθήνα και καταστρέφει την Ακρόπολη όπου εγκεκλεισμένοι  500 περίπου Αθηναίοι, είναι οχυρωμένοι πίσω από ξύλινα προχώματα και αμύνονται μέχρις εσχάτων. Είναι εκείνοι, που λαθεμένα πίστεψαν πως ο χρησμός που έλεγε ότι τα ξύλινα τείχη θα σώσουν την Αθήνα εννοούσε αμπάρωμα πίσω από ξύλινες οχυρώσεις. Δεν είχαν πιστέψει τον Θεμιστοκλή, που βροντοφώναζε πως ξύλινα τείχη προστασίας εδώ υπονοούνται τα πλοία.

Τελικά ο Περσικός στόλος αγκυροβόλησε στο Φάληρο. Την ίδια στιγμή  οι Έλληνες, ναυλοχούσαν στα στενά της Σαλαμίνας. Το πρόβλημα που είχε προκύψει ήταν η επιλογή της γραμμής αμύνης: Ο Ισθμός ή η Σαλαμίνα .

Οι Πελοποννήσιοι φοβούμενοι τον εγκλωβισμό τους  στα στενά της Σαλαμίνας σε περίπτωση ήττας, είχαν επιλέξει τη θέση του Ισθμού. «Πάταξον μεν άκουσον δε» βροντοφώνησε στον Ευρυβιάδη ο Θεμιστοκλής στην προσπάθεια του να πετύχει την απόκρουση στα στενά της Σαλαμίνας. Δεν έφτασε μόνο εδώ αλλά προχώρησε σε τέχνασμα, αφήνοντας δήθεν να διαφύγει εκ λάθους η πληροφορία ότι στην Σαλαμίνα οι Έλληνες είναι φοβισμένοι γιατί νοιώθουν παγιδευμένοι. Το έπιασε ο Ξέρξης κα σκέφτηκε να επωφεληθεί της ευκαιρίας για να ξεμπερδευει μια και καλή με τους αντιπάλους του.

Συνεδρίαζαν ακόμη αναποφάσιστοι οι Έλληνες στρατηγοί  όταν έφτασε ο στρατηγός Αριστείδης με το μήνυμα «Είμαστε από παντού παγιδευμένοι».

Και πραγματικά η Iωνική και Φοινικική μοίρα  του στόλου του Ξέρξη, είχε σπεύσει να αποκλείσει το στενό στο ύψος της Δραπετσώνας, η αιγυπτιακή μοίρα είχε ανάλογα κινηθεί ανάμεσα σε Ελευσίνα και Σαλαμίνα. Στην Ψυττάλεια Περσικός στρατός είχε ήδη αναπτυχθεί για να σκοτώνει τους καταφεύγοντες Έλληνες ναυτικούς αλλά και να περισώζει τους Πέρσες. Στη Μεγαρίδα άλλος στρατός είχε συγκεντρωθεί και ο Ξέρξης στο Αιγάλεω, σε αργυρό τρίποδο είχε βάλει το θρόνο του για να παρακολουθεί την εξέλιξη της μάχης.

Οι  Έλληνες τώρα είναι παρατεταγμένοι με τα πλοία τους απέναντι στον Περσικό στόλο.

Απέναντι στα ιωνικά πλοία η Σπάρτη και οι λοιπές Πόλεις. Απέναντι στα φοινικικά η Αθήνα και η Αίγινα με τις τριήρεις τους.

Μόλις είχε χαράξει η  28η Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. όταν η ιαχή «Ίτε παίδες Ελλήνων» έσχισε την πρωινή σιγαλιά καθώς οι παρατάξεις των στόλων πλησίαζαν αντιμέτωπα για μάχη. Και τότε παρουσιάστηκε το εξής παράδοξο. Τα ελληνικά πλοία άρχισαν  να πισωδρομούν κωπηλατώντας ανάποδα, να πισωδρομούν με την πρύμνη. Βραδέως αλλά σταθερά χωρίς να διασπάσουν τις γραμμές παράταξης. Υποχωρούσαν προς την θέση των Αμπελακίων όπου ήταν στρατοπεδευμένος ο Ελληνικός στρατός. Ήθελαν να έχουν προστατευμένα τα νώτα τους. Και για ένα λόγο ακόμη. Ο χώρος εκεί, γινόταν στενώτερος και δεν γινόταν να αναπτυχθεί ολόκληρη η δύναμη του αντιπάλου. Επερχόταν έτσι αριθμητική εξίσωση δυνάμεων. Οι Πέρσες ενθαρρυνθέντες από την οπισθοχώρηση, την  εκλαμβάνουν σαν κίνηση ηττοπάθειας και προχωρούν σε προέλαση επίθεσης. Με τον ενθουσιασμό μιας επικείμενης νίκης φεύγουν από την περιοχή της θαλάσσιας απλωσιάς και στριμώχνονται στο στενότερο μέρος. Και τότε ξανακούγεται η τρομερή κραυγή «Ίτε ελευθερούτε Πατρίδα. Νύν ο υπέρ πάντων αγών». Στο σύνθημα τα Ελληνικά πλοία αλλάζουν γραμμή παράταξης.  Μπαίνουν σε γραμμές, το ένα πίσω από το άλλο και με μανία προβαίνουν σε κίνηση ‘‘διέκπλου’’ δηλαδή χώνονται ανάμεσα στα ψηλά περσικά πλοία και παρεμβαλόμενα τους σπάνε τα κουπιά (παρασύρειν τους ταρσούς).

Αιφνιδιάζονται οι Πέρσες αλλά προτού συνέλθουν βλέπουν τις ελληνικές τριήρεις, τις χαμηλές και ευέλικτες να  στρέφουν την πλώρη τους κατά 90ο και να κατευθύνουν τα τρομερά ορειχάλκινα εμβολα προσκρούοντας στις πλευρές του περσικού στόλου. Αυτό ήταν και το τέλος που συμπληρώθηκε με τη μάχη σώμα προς σώμα. Σε αυτή τη μάχη όπως και στο Μαραθώνα πολέμησε και ο Αισχύλος. Ο ίδιος όντας αυτόπτης μάρτυς της μεγάλης σύγκρουσης, την κατέγραψε στην τραγωδία του “οι Πέρσες”.

Αργότερα, ο Ηρόδοτος μάζεψε πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες  και κατέγραψε  το ιστορικό της ναυμαχίας.

Ο Ξερξης ως τώρα  κυριαρχούσε στην Ελλάδα από Ελλήσποντο μέχρι Σαλαμίνα. Στη Σαλαμίνα σταμάτησε. Κατάλαβε πως η προέλαση του στην Ευρώπη είχε αποκρουστεί.

Και όπως γράφει ο W. Durαnt* «Στην αφετηρία κάθε πολιτισμένης προσπάθειας  βρίσκεται ο Ελληνισμός» Αυτό όμως για εμάς είναι πολύ κακό. Γιατί μας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι και εμείς μπορούμε να λεγόμαστε και απόγονοί τους.

*Το αναφέρει ο Δ.Δρακόπουλος στα Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας τευχ.164, σ.28.

Βοηθήματα.

1) Κ.Παπαρηγόπουλος .Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Εκδ.Παυλίδου1860

2) Ιστορικά Ελευθεροτυπίας. τεύχ 164

3) Ηροδότου Ιστορίαι 4 & 5,  εκδ.Γκοβόστη 2002

4) Αισχύλος ‘’ Οι Πέρσαι ‘’ Επικαιρότητα

5) Γ.Λεωνιδάκη ; Προσωπικό Αρχείο